De zwarte lijst van onrechtmatige bedingen in franchiseovereenkomsten
In het KB worden 4 bedingen opgelijst die in elk geval verboden zijn ter bescherming van de franchisenemer of zelfstandige supermarktuitbater. Het gaat om volgende clausules:
- Bedingen die ertoe strekken de franchisenemer of zelfstandige supermarktuitbater de mogelijkheid tot schadeloosstelling te ontzeggen of het recht om zich bij derden te kunnen bevoorraden te ontzeggen of ongepast te beperken, indien de franchisegever de levering van goederen en diensten niet of gebrekkig heeft nageleeft.
Charles Claeys: “De continuïteit van de winkel staat centraal. Als de supermarktketen er niet in slaagt om producten te leveren (omwille van stakingen of moeilijke prijsonderhandelingen met producenten), dan kan je dankzij het KB als franchisenemer zonder kopzorgen elders bevoorraden.”
- Bedingen die ertoe strekken de franchisenemer of zelfstandige supermarktuitbater meer dan de helft van de kosten te laten dragen die voortvloeien uit de verwezenlijking en de uitvoering van de promotieacties die door de franchisegever worden opgelegd.
Lisa Opdecam: “De financiële risico’s in hoofde van de franchisenemer zijn groot. Diens rendabiliteit staat onder druk door de opgelegde maximum verkoopprijzen, het vast af te nemen assortiment en de verplichting om allerhande promoties te geven. Om de zelfstandige supermarktuitbater hiertegen beter te beschermen, legt de Belgische wetgever aan de franchisegever (onder andere) op om de helft van de kosten te dragen van de door haar opgelegde promoties.”
- Bedingen die het recht van de franchisenemer beperken om bij het einde van de franchisesamenwerking onderhandelingen aan te vatten tijdens de opzegtermijn of de termijn van een niet-concurrentiebeding.
Charles Claeys: “Iedereen heeft het recht om te ondernemen. Het kan niet dat een franchisenemer aan het einde van de samenwerking geen voorbereidingen zou mogen treffen om met een concurrerende keten in zee te gaan. Het KB verbiedt nog steeds niet de zogeheten niet-concurrentiebedingen. Waakzaamheid blijft dus geboden.”
- Bedingen die enkel de rechter van de zetel van de franchisegever bevoegd verklaren om zich uit te spreken over een geschil.
Lisa Opdecam: “Net zoals in de huurwetgeving het geval is, zal de bevoegde rechter diegene zijn van de plaats waar de handelsactiviteit uitgevoerd wordt. Op die manier kan de zelfstandige supermarktuitbater in geval van geschillen naar de dichtstbijzijnde rechter gaan.”
De grijze lijst van onrechtmatige bedingen in franchiseovereenkomsten
Daarnaast meent de Belgische wetgever dat volgende clausules als onrechtmatig en aldus nietig moeten beschouwd worden, tenzij de franchisegever een wettelijk beschreven tegenbewijs kan leveren:
- Bedingen die een forfaitaire waardering van het handelsfonds bepalen in de gevallen de franchisegever dat wil overnemen van de franchisenemer, tenzij die waarde beantwoordt aan wat de franchisenemer onder normale omstandigheden hiervoor zou krijgen.
Charles Claeys: “Het is bij de sluiting van de franchiseovereenkomst niet logisch om meteen een onveranderlijke waardering van de handelszaak te bepalen. Een zelfstandige supermarktuitbater werkt hard, investeert en neemt risico’s. Dat moet een positieve invloed kunnen hebben op de waardering bij een verkoop van de zaak op het einde van de carrière.”
- Bedingen die de franchisenemer verbinden tot uitbating van een onderneming die minstens twaalf maanden structureel verlieslatend is, zonder te voorzien in een opzegtermijn van maximum vier maanden voor de persoon die het recht verkrijgt en zonder bijkomende vergoeding.
Lisa Opdecam: “De put moet niet dieper gedolven worden dan nodig is. Indien de zelfstandige supermarktuitbater te kampen krijgt met een verlieslatende exploitatie, moet deze de mogelijkheid hebben om hieraan op korte termijn een einde te stellen. Zo niet, lopen de kosten enkel maar op en wie heeft daar iets aan?”
- Bedingen die de franchisegever het recht geven om de commerciële samenwerking te beëindigen met toepassing van een uitdrukkelijk ontbindend beding.
Charles Claeys: “Overeenkomsten met supermarktketens voorzien vaak in clausules die een plotse beëindiging van de samenwerking mogelijk maken (bijvoorbeeld in het geval van contractuele tekortkomingen of bepaalde nadelige situaties voor de ketens). Dergelijke clausules kunnen hun nut hebben maar de supermarktketens zullen voortaan een beëindiging van de samenwerking moeten motiveren en aan de zelfstandige uitbaters de kans moeten bieden om fouten recht te zetten.”
Inwerkingtreding
Het ontwerp van KB is voorlopig door de ministerraad goedgekeurd. De Raad van State dient advies te geven voor 5 mei 2024. Het KB kan naar verwachting in werking treden in de tweede jaarhelft van 2024.
Besluit
Deze nieuwe wetgeving tracht de vrijheid van ondernemen in hoofde van de zelfstandige supermarktuitbater bijkomend te beschermen – zowel tijdens als na de beëindiging van de franchiseovereenkomst – door de financiële risico’s in hoofde van de zelfstandige supermarktuitbaters te beperken en eenvoudiger een uitweg mogelijk te maken.
Als franchisegever moet u aldus alert zijn bij elke contractsluiting gezien een onrechtmatige clausule ook hier kan leiden tot de nietigheid van het beding, met alle bijkomende negatieve financiële en praktische gevolgen van dien.
Als franchisenemer is het dan weer belangrijk om op de hoogte te zijn van eventuele onrechtmatige clausules teneinde geen onnodige financiële of praktische risico’s te nemen tijdens de uitbating van een supermarkt. Sectororganisaties adviseren om die reden aan de franchisnemers om voorlopig geen franchisecontracten te ondertekenen, alvorens het nieuwe KB van toepassing wordt.
Wij staan u graag met raad en daad bij.
