Een reeds langer bestaande oorzaak is allicht te vinden in het vrij kwistig toepassen van de voorlopige hechtenis, waarbij verdachten van een misdrijf, tijdens het onderzoek, in hechtenis worden genomen voor de noden van het onderzoek en op grond van een mogelijk gevaar voor de openbare veiligheid.
De voorbije tijd wordt ook gewezen op de nieuwe regels inzake de uitvoering van gevangenisstraffen, waarbij veel meer dan vroeger, ook kortere gevangenisstraffen worden uitgevoerd.
Deze regels zijn sinds 2022 in verschillende stappen inderdaad verstrengd. Voordien gaven gevangenisstraffen tot drie jaar in de praktijk zelden aanleiding tot een effectief verblijf in de gevangenis. Thans worden kortere straffen wel (deels) uitgevoerd. De regelgeving hieromtrent is erg complex en is de voorbije twee jaar herhaaldelijk gewijzigd en aangepast. Toch kan thans een duidelijk overzicht worden gegeven van de gevangenisstraffen die actueel worden uitgevoerd, en van de periode die een veroordeelde effectief in de gevangenis dient door te brengen.
Logischerwijze zal een uitvoering slechts gebeuren bij het opleggen van effectieve gevangenisstraffen. Een gevangenisstraf die “met uitstel” of “voorwaardelijk”, eventueel gekoppeld aan specifieke voorwaarden, wordt opgelegd, zal, bij naleving van de voorwaarden, niet worden uitgevoerd.
Bij een veroordeling tot een effectieve gevangenisstraf kunnen thans drie regimes worden onderscheiden.
- Voor gevangenisstraffen van meer dan drie jaar geldt dat zij thans steeds aanleiding zullen geven tot een effectieve uitvoering in de gevangenis. Na een gedeeltelijke uitvoering kan de veroordeelde in aanmerking komen voor een voorwaardelijke invrijheidstelling. De minimale periode van verblijf in de gevangenis is 1/3de van de opgelegde straf. Dat minimum kan evenwel worden verlengd, afhankelijk van de aard van het misdrijf waarvoor men is veroordeeld, en van de vraag of er al dan niet sprake was van herhaling.
Bovendien komt men vanaf zes maanden voor het verstrijken van die minimale termijn in aanmerking voor een verdere uitvoering van de gevangenisstraf via elektronisch toezicht. Dit houdt in dat men met een enkelband dient te verblijven op het eigen adres.
- Een tweede categorie betreft de gevangenisstraffen van minder dan zes maanden. Die worden op dit ogenblik in principe niet uitgevoerd. Hierop bestaan enkele uitzonderingen. Zo kunnen vervangende gevangenisstraffen (die worden opgelegd voor het geval een veroordeelde de hem opgelegde werkstraf niet uitvoert) ook worden uitgevoerd wanneer zij minder dan zes maanden bedragen. Ook wanneer een veroordeelde verschillende korte gevangenisstraffen van minder dan zes maanden heeft opgelopen, is een uitvoering toch mogelijk.
- Tot slot zijn er nog de gevangenisstraffen van zes maanden tot drie jaar. Ook voor die gevangenisstraffen gelden thans de gecombineerde regels van enerzijds de voorwaardelijke invrijheidstelling, en anderzijds het elektronisch toezicht.
Deze straffen zullen normalerwijze worden uitgevoerd ten belope van 1/3de van de opgelegde straf. Bovendien komt de veroordeelde vanaf 6 maanden voor het verstrijken van die periode, in aanmerking voor elektronisch toezicht.
Enkele concrete voorbeelden kunnen deze berekeningswijze illustreren:
- Gevangenisstraf van 30 maanden: de gevangenisstraf zal worden uitgevoerd ten belope van tien maanden. Vier maanden daarvan zullen in de gevangenis moeten worden uitgevoerd. Zes maanden kunnen via elektronisch toezicht worden uitgevoerd.
- Gevangenisstraf van 18 maanden: er zal uitvoering zijn van zes maanden. Deze zes maanden kunnen volledig worden uitgevoerd via elektronisch toezicht.
- Gevangenisstraf van negen maanden: er zal een uitvoering zijn van drie maanden, die volledig kan worden uitgevoerd via elektronisch toezicht.
Een uitvoering via elektronisch toezicht vereist dat de veroordeelde beschikt over een eigen verblijfplaats waar het elektronisch toezicht kan worden uitgevoerd. Personen die niet beschikken over dergelijke eigen verblijfplaats, maar wel over werk of een andere nuttige dagbesteding, kunnen aanspraak maken op de modaliteit van beperkte detentie. Die impliceert dat hun gevangenisstraf enkel ’s avonds en ’s nachts zal worden uitgevoerd, maar aan de gedetineerde overdag de mogelijkheid wordt gegeven om de gevangenis te verlaten en zo zijn werk of dagbesteding te kunnen uitvoeren.
Voor de uitvoering van korte straffen die volledig via elektronisch toezicht kunnen worden uitgevoerd (tot achttien maanden gevangenisstraf), is het belangrijk dat de veroordeelde persoon zeer stipt de voorgeschreven procedure volgt. Na een veroordeling zal de veroordeelde een “gevangenisbriefje” ontvangen (een oproeping om zich aan te bieden in de gevangenis). Men moet zich daarop spontaan aanbieden binnen vijf werkdagen vanaf de ontvangst van het gevangenisbriefje. Bij aanmelding in de gevangenis kan dan onmiddellijk de aanvraag worden gedaan voor elektronisch toezicht. In afwachting van de beoordeling van die aanvraag, kan de veroordeelde persoon terug de gevangenis verlaten.
Indien men evenwel geen spontaan gevolg geeft aan de ontvangst van het gevangenisbriefje, zal men door de politie worden aangehouden en naar de gevangenis worden gebracht. Ook in dat geval komt men nog steeds in aanmerking voor elektronisch toezicht. Gedurende de behandeling van het verzoek tot elektronisch toezicht, zal de veroordeelde persoon in dat geval evenwel in de gevangenis moeten verblijven tot op het ogenblik dat een beslissing is genomen over het elektronisch toezicht.
De regelgeving inzake uitvoering van straffen voorziet een aantal uitzonderingen. Bovendien kunnen deze regels eenvoudig worden aangepast. Bij een veroordeling tot een gevangenisstraf is het dan ook nuttig om u steeds vooraf te informeren over de concrete uitvoeringswijze.
